Piotr Aigner

Piotr Aigner
Data i miejsce urodzenia	1756 ; Puławy
Data i miejsce śmierci	9 lutego 1841 ; Florencja
	Praca
Styl	klasycyzm
Budynki	Świątynia Sybilli w Puławach; Dom Gotycki w Puławach; Kościół św. Aleksandra w Warszawie; Obserwatorium Astronomiczne
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Chrystian Piotr Aigner, inne formy nazwiska: Ajgner; Aygner; Eigner; Ejgner; Eygner; Eygnier; Haygner (ur. 1756 w Puławach, zm. 9 lutego 1841 we Florencji) – polski architekt, przedstawiciel klasycyzmu, teoretyk architektury, estetyk i wojskowy, budowniczy Wojsk Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1792 roku^[1].

Życiorys

Urodzony w Puławach (chrzest: 30 czerwca 1756), jako syn Chrystiana, mistrza stolarskiego, i Anny z Gembickich^[2]. Był najstarszy z pięciorga rodzeństwa^[3]. Odebrał staranne wykształcenie we Włoszech (1779–1780, dzięki wsparciu finansowemu Stanisława Kostki Potockiego)^[3]. Przez długi czas związany z Warszawą, w tym okresie przyczynił się do powstania w stolicy wielu klasycystycznych budowli. W roku 1782 został mianowany budowniczym wojskowym Rzeczypospolitej. Trzy lata później (1785) razem z S.K. Potockim podróżował przez 4 miesiące po Włoszech, odwiedzając kolejno Neapol, Rzym i Bolonię.

W roku 1792 (3 sierpnia) mianowany profesorem architektury i hydrauliki w Szkole Korpusu Inżynierów Koronnych. Podczas insurekcji kościuszkowskiej był członkiem Departamentu Broni i Lazaretów w Komisariacie Wojennym Rady Zastępczej Tymczasowej (od 21 maja 1794), a 2 tygodnie później (4 czerwca 1794) powołany na członka Departamentu Uzbrojenia w Komisariacie Wojennym Rady Najwyższej Narodowej. W tym okresie opracował nowy model piki i kosy bojowej, przebudowywał domy na lazarety oraz rozpoczął budowę ludwisarni. W 1794 roku na potrzeby wojska polskiego napisał podręcznik przeznaczony dla ochotniczych oddziałów kosynierów pt. Krótka nauka o pikach i kosach^[4]^[5].

Jako członek Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk, przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego w 1812 roku^[6]. W czasach Królestwa Kongresowego sprawował funkcję generalnego budowniczego rządowego^[5].

Od 13 sierpnia 1814 członek Akademii Św. Łukasza w Rzymie, a od 11 marca 1817 do 18 sierpnia 1818 prof. Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Do 1825 działał w Warszawie, następnie przez dwa lata mieszkał w Krakowie, a w 1827 wyjechał do Włoch, gdzie zmarł w 1841^[5]. Miejsce jego pochówku jest nieznane^[7].

Twórczość Aignera reprezentuje dojrzały klasycyzm, inspirowany bezpośrednio przez wpływy włoskie wzbogacony później formami empiru, obok którego przebijał nurt romantyczny, będący wyrazem budzących się zainteresowań przeszłością narodu, a wyrażony głównie w formach neogotyckich lub wzbogaconych układach przestrzennych.

W roku 1812 wstąpił do Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie^[5]. Jeszcze w 1829 roku był jego czynnym członkiem^[8].

W Królestwie Polskim został kawalerem Orderu Świętego Stanisława 3. klasy^[9].

Nie założył rodziny^[7].

Wybrane prace

Pałac w Przeworsku
Pałac w Olesinie (1782–1830), z udziałem Stanisława Kostki Potockiego
Pałac Wodzickich w Igołomi
Pałac w Zarzeczu
przebudowa zamku w Łańcucie
fasada kościoła w Międzyrzecu Podlaskim
Świątynia Sybilli, Dom Gotycki, park i kościół w Puławach
Pałac Marynki w Puławach
Kościół św. Aleksandra w Suwałkach
Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w Żyrzynie
Nagrobek biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka w katedrze wawelskiej
Dworek w Cieszacinie Wielkim powiat jarosławski

W Warszawie

Pałacyk w Rozkoszy (1785–1786), obecny Ursynów, z udziałem Stanisława Kostki Potockiego, przebudowany w 1858 przez Zygmunta Rozpędowskiego
przebudowa warszawskiego pałacu na Lesznie (1785–1788) prawdopodobnie tylko wnętrza
Kościół św. Aleksandra
Fasada kościoła św. Anny w Warszawie (1786–1788), wspólnie ze Stanisławem Kostką Potockim
Fasada kościoła św. Andrzeja
przebudowa Arsenału w Warszawie (1792)
przebudowa sieni głównej w pałacu wilanowskim (1792)
Willa księżny Marszałkowej Izabelli Lubomirskiej w Krzeszowicach (1792)
Biblioteka Ignacego Potockiego (1788), nie istnieje, w miejscu warszawskiego Hotelu Bristol
przebudowa pałacu w Natolinie (1808)
pałacyk letni w Morysinie k. Wilanowa – współpraca ze Stanisławem Kostką Potockim
budynek mennicy (1817–1821) przy ul. Bielańskiej (rozebrany w 1905 przez władze carskie)
Obserwatorium Astronomiczne
rozbudowa pałacu Krasińskich
przebudowa pałacu Namiestnikowskiego

Działalność naukowa

Publikował prace teoretyczne, m.in.: Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich (1811). W czasie insurekcji kościuszkowskiej napisał Krótką naukę o pikach i kosach (1794), gdzie dał wykład teorii operowania formacjami kosynierów na polu walki.

Ważniejsze publikacje

Nowa cegielnia wynalazku... architekta warszawskiego, Łowicz 1788 (3 wydania); wyd. następne: Połock 1791; Wrocław brak roku wydania
Budownictwo wiejskie z cegły glino-suszonej z plantami chałup wiejskich stosownie do gospodarstwa narodowego, Warszawa 1791
Projekt do urządzenia budowniczych policji z umieszczeniem sposobów zagradzających upadkowi miast, a wzrost im nadać zapewniających. Podany... Komisji Policji Obojga Narodów przez budowniczego Wojsk Rzeczypospolitej, brak miejsca wydania (1792)
Krótką naukę o pikach i kosach, Warszawa 1794; wyd. następne: Warszawa 1831; Kraków 1831 (2 wydania); (Puławy) 1831; według wyd. z roku 1794 oprac. A. Zahorski, „Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej” zeszyt 10: „Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego”, Warszawa 1960
Słownik architektury, rękopis złożony w kwietniu 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk
Historia budowniczej sztuki, rękopis złożony w maju 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk
Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich przez... członka Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk czytana na posiedzeniu publicznym w maju 1807 r., „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 7 (1811), s. 293–311
Rozprawa o guście w ogólności, a w szczególności w architekturze, miana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1812 r. przez..., Warszawa 1812; wyd. następne „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 9 (1816), s. 429–458
Budowy kościołów. Część pierwsza zamykająca 4 projekta kościołów parafialnych różnej wielkości w 9 tablicach, przez..., Warszawa 1825.

Przypisy

↑ Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na rok ... 1792 czyli II część, z konstytycyami od roku 1788 dnia 6 października do roku 1791 dnia 23 grudnia przez daty oznaczonemi, [1792], s. 544.
↑ T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 557.
↑ ^a ^b Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 25, marzec-kwiecień 2021.
↑ Piotr Aigner, Krótka nauka o pikach i kosach, Warszawa 1794.
↑ ^a ^b ^c ^d Śliwa 2019 ↓, s. 4.
↑ Dziennik Konfederacyi Jeneralnej Królestwa Polskiego. 1812, nr 2, s. 15.
↑ ^a ^b Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 31, marzec-kwiecień 2021.
↑ Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 3.
↑ Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu św. Stanisława (1. XII. 1815–29. XI. 1830), w: Miesięcznik Heraldyczny, nr. 8, r. IX, Warszawa, listopad 1930, s. 168.

Bibliografia

Tadeusz Jaroszewski: Chrystian Piotr Aigner. Architekt warszawskiego klasycyzmu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
Stefan Pomarański, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 34–35. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.
T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 557–559.
JoachimJ. Śliwa JoachimJ., Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 4, ISBN 978-83-7676-301-9 .

Linki zewnętrzne

Architektura Olesina w malarstwie Zygmunta Vogla (1764–1826)

[1] Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na rok ... 1792 czyli II część, z konstytycyami od roku 1788 dnia 6 października do roku 1791 dnia 23 grudnia przez daty oznaczonemi, [1792], s. 544.

[2] T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 557.

[Zieliński25-3] Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 25, marzec-kwiecień 2021.

[4] Piotr Aigner, Krótka nauka o pikach i kosach, Warszawa 1794.

[CITEREFŚliwa20194-5] Śliwa 2019 ↓, s. 4.

[6] Dziennik Konfederacyi Jeneralnej Królestwa Polskiego. 1812, nr 2, s. 15.

[Zieliński31-7] Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 31, marzec-kwiecień 2021.

[8] Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 3.

[9] Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu św. Stanisława (1. XII. 1815–29. XI. 1830), w: Miesięcznik Heraldyczny, nr. 8, r. IX, Warszawa, listopad 1930, s. 168.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]